HASTALIKLAR
ANTHRAX HASTALIĞI
Bu hastalığın etkeni Bacillus anthracis'dir. Hastalığa karşı koyun, keçi, sığır, manda, deve, at ve domuz hassas olup, insanlara da bulaşmaktadır. Bulaşma, etkenlerle kontamine besinlerin alınması ile sindirim kanalından ya da deri yoluyla (çeşitli kesik, yara ve çiziklerden) olabilmektedir. Hastalıkta karakeristik septisemi tablosu görülmekte ve diş gıcırdatması, sendeleme ve vücuttaki tabii deliklerden kan gelmesi ile kısa zamanda ölüm meydana gelmektedir. İnsanlarda lokalize inatcı deri püstülleri ile nadiren de akciğer ve gastrointestinal deformasyonlar gösterebilir.
Hastalığın kesin teşhisi laboratuvar yöntemleri ile yapılır, hayvan tedavi edilmez ve ölen hayvanların eti tüketime sunulmayarak imha edilmelidir. Hastalığa karşı koruyucu aşı bulunmaktadır.
BRUCELLOSİS HASTALIĞI
Hastalığın etkeni Brucella cinsi içerisinde yer alan değişik bakteri türleridir. Bunlardan en önemlileri; B. melitensis, B. abortus, B. ovis'tir. Bu hastalığın etkeni olan mikroorganizmalar, vücuda sindirim sistemi (bulaşık yem, su ve diğer besinler), deri ve mukozalar yoluyla girmektedirler. Mikroorganızmalar, daha sonra vücuttan süt, sperma, atık yavrular, uterus akıntıları ve çok az olarak da idrarla dışarı atılırlar.
Hastalığın bir hayvandan diğerine bulaşmasında hayvan bakıcıları, hastalıklı hayvanların yakın temasları ve suni-tabii tohumlama uygulamaları önemli role sahiptirler. Isı işlemi uygulanmadan yapılan süt ürünleri ile insanlara da bulaşan brucella hastalığı, insanlarda kronik dalgalı bir ateş, lenfadenitis, arthritis ve osteomyelitis belirtileri gösterir.
Hastalığın kesin teşhisi laboratuvar ortamında yapılır ve kısa sürede sonuç alınabilmektedir.
CAMPYLOBACTERİOSİS HASTALIĞI
Bu hastalığın etkeni C. fetus ve C. jejuni'dir ve daha çok sığır, koyun, köpek, tavuk ve deniz kabuklularında görülmektedir. Enfeksiyonun bulaşması, kontamine hayvansal ürünlerin sindirim sistemi yoluyla alınması sonucu olmakta ve yakın temasla da nakledilmektedir. İnsanlarda, hastalık belirtisi olarak ishal, karın ağrısı, ateş ve baş ağrısı görülmektedir.
LİSTERİOSİS HASTALIĞI
Hastalığın etkeni Listeria monocytogenes'dir. Hayvanlarda septisemi, ensefalit ve abortus semptomları ile seyreden hastalık insanlarda, daha çok meningo-ensefalit tablosu ile seyreder. Bulaşma ağız ve burun yolu ile olabilmektedir. İnsanlarda nezle, menenjit, abort ve hidrosefaliye yol açabilmektedir.
TÜBERKÜLOZ HASTALIĞI
Hastalık etkeni M. tuberculosis'dir. Tüm çiftlik hayvanlarında ve insanlarda görülmektedir. Hayvanlar arasında bulaşma, solunum ve sindirim yolu ile olabildiği gibi süt ile hastalığı yavrularına da nakledebilirler. İnsanlara hastalığın bulaşması genellikle enfekte süt ve et ile olmaktadır. Hastalığın tüm türlerdeki belirtisi kilo kaybı, iştahsızlık, lenf yumrularının yangısı ve solunum sistemine ait hastalık belirtileridir. İnsanlarda akciğerlerde, üro-genital sistemde, kemik ve eklemlerde yerleşerek hastalık belirtisi gösterir.
SALMONELLOSİS HASTALIĞI
Enterobacteriaceae familyasından olan salmonella türü bakteriler tarafından meydana getirilmektedir. Hastalık tüm memeliler, sürüngenler ve kuşlarda görülür. Salmonella etkenleri et ve süt gibi gıda maddeleri ile insanlara bulaşması sonucu çeşitli gıda zehirlenmelerine sebep olurlar. Hayvanlarda yüksek ateş, iştah kaybı, süt verimi azlığı ve dizanteriye bağlı ishal görülürken gebe hayvanlar da ise yavru atmalar görülmektedir.
İnsanlarda ise kusma, ishal ve karın ağrısı ile seyreden bir zehirlenme görülür.
COLİBACİLLOSİS HASTALIĞI
Escherichia coli suşları tarafından oluşturulan ve yeni doğan yavrularda hayli patogen olan bir enfeksiyondur. Hastalık, yeni doğanlarda akut veya sub-akut formda seyreder ve entero-toksijnik özelliktedir.
Ölümle sonuçlanmayan durumlarda ise tüm sistemlerin etkilendiği septisemik form gösterirler. Bulaşma oral yolla olmakta ve insanlarda da gastro intestinal enfeksiyon belirtilerine yol açmaktadırlar.
LEPTOSPİROSİS HASTALIĞI
Leptospirosis, insan ve hayvanlarda septisemi, anemi, hemoglobinüri, abortus, mastitis ve hatta ölümlere neden olabilen enfeksiyöz bir hastalıktır. Hastalığa, L. grippotyphosa, L. pomana, ve L. icterohemorrhagia serotipleri neden olmaktadır. Bu hastalık insanlarda ateş, konjuktivitis, lenfadenit, hepatit, nefrit sarılık ve menenjit gibi arazlara neden olabilmektedir.
STAFİLAKOK ENFEKSİYONU
Staphylococus aureus ve bunun toksinleri sonucu enfeksiyon ve besin zehirlenmeleri oluşur. Hastalık insanlar dahil tüm memelilerde görülür. Bulaşma, direk temas, süt ve diğer gıdalarla olmaktadır. Hayvanlarda genellikle mastitise sebep olurken, insanlarda impetigo, deri lezyonları, pnömoni, mastitis, osteomyelitis ve endokardite yol açabilir. Bakterinin ısıya dayanıklı toksinleri ise enterotoksijenik zehirlenmelere sebep olarak insanlarda abdominal kramplar, ishal ve kusmaya sebep olurlar.
STREPTEKOK ENFEKSİYONU
Burada daha çok Streptococcus pyogenes ve diğer bazı türleri etkilidir. Tüm türlerde hastalık görülür ve aralarında çapraz bir bulaşma yolu vardır. Bu hastalık insanlarda ise anjin, pnömoni, kızıl humma, endokardit ve glomerulonefritise yol açmaktadır.
VİRAL (ZOONOZ) HASTALIKLAR
İnsan ve hayvanlar açısından önemli ve zoonoz özellikteki viral enfeksiyonlardan yaygın olarak görülenleri kuduz, influenza ve çiçek hastalığıdır. Besinlerle bulaşmaktan ziyade solunum yolu ve direk temasla (ısırma veya tırmalama) bulaşırlar. Aşısı vardır. (Ayrıntılı bilgi KUDUZ sayfasında vardır.)
MİKOTİK (HASTALIKLAR) ZOONOZLAR
Çok az sayıda olmakla beraber çeşitli mantarların sebep olduğu zoonoz hastalıklar da vardır. Bunlardan Candidiasis ve Dermatofitozis önemli mikotik zoonozlardandır.
PARAZİTER (HASTALIKLAR) ZOONOZLAR
Zoonoz hastalıklar içerisinde bakteriyel zoonozlar kadar önemli bir yere sahip olan diğer bir gurup ise paraziter etkenlerdir. İnsan ve hayvanlarda bulunmaları halinde bir taraftan doğaları gereği parasitismus özellik gösterirlerken, yerleştikleri doku ve organlarda sistemik hastalıklara da sebep olurlar. Paraziter zoonozlar, kendi aralarında protozon ve helmint enfeksiyonları olarak iki alt grup içerisinde değerlendirilirler. Halk Sağlığı açısından önemli bir parazitik zoonoz, hayvanlardan insanlara etlerle bulaşabilen kist hidatiktir. Yine özellikle gebe kadınlar açısından risk oluşturan toxoplazmozis, hayvanlardan insanlara bulaşan ve düşüklere sebep olan önemli bir protozoon hastalıktır. Paraziter zoonozların büyük bir kısmı, hayvanlardan direkt temas yerine hayvan gaitası ile enfekte çevreden kontaminasyon sonucu bulaşır. Yine böcek ısırıkları ile de parazitlerin bulaşması mümkün olmaktadır.
SONUÇLAR
Yukarıda kısaca bazı özellikleri ile değerlendirilen zoonotik hastalıkların halk sağlığı ve ülke ekonomisi açısından büyük önem taşıdıkları tartışmasız kabul edilmektedir. Bu amaçla da insan ve hayvan sağlığını bu tür hastalıklardan korumak amacıyla çeşitli metodlar (aşılama, ilaçlama, karantina, hijyen, eğitim vb.) geliştirilmiştir.
Ancak zoonotik hastalıkların yayılmasını önlemek için hayvan ve hayvasal gıdalarla uğraşan kişi ve kuruluşların, her türlü hijyenik kurallara uymaları gerekmektedir. Kasaplık hayvanların ante ve post-mortem muayeneleri yanında modern gıda işleme teknikleri de kullanılarak sağlıklı gıda üretimine gereken önem verilmelidir. Özellikle süt ürünlerini üreten işletmelerin sağlık kurallarına ve ürün sağlığına dikkat etmeleri gerekir.
Bir taraftan yeterli bilgi ve gıda üretiminde kullanılan teknik donanımlar sayesinden, diğer taraftan da toplumların besin tüketiminde bilinçlenmesi sonucu son yıllarda zoonotik infeksiyonlardan ve bunlarla ilişkili olarak gelişen gıda kökenli hastalıklardan korunma veya kontrolü üzerinde gözle görülür olumlu gelişmeler olmuştur.
